Balans is de staat waarin krachten in evenwicht zijn, zodat een object of persoon stabiel blijft zonder te vallen of te kantelen.

Evenwicht is een toestand waarin alle krachten of invloeden die op een object, systeem, of persoon inwerken, elkaar volledig opheffen, waardoor er geen neiging is om te bewegen of te veranderen. In deze situatie is er stabiliteit en blijft het object of systeem in dezelfde toestand.

Balans en evenwicht worden vaak door elkaar gebruikt, maar er is een subtiel verschil:

• Balans verwijst meestal naar het vermogen om stabiel te blijven, bijvoorbeeld wanneer iemand staat of beweegt zonder om te vallen. Het is een actieve toestand waarbij iemand of iets controleert om in een bepaalde positie te blijven.

• Evenwicht verwijst naar een toestand waarin alle krachten die op een object inwerken, elkaar opheffen, waardoor het object stabiel blijft. Dit is meer een passieve toestand. 

In eenvoudige termen: balans is wat je doet om stabiel te blijven, terwijl evenwicht de toestand is waarin je verkeert als je stabiel bent.

Wanneer we ervoor kiezen om met een paard te gaan trainen, moeten we rekening houden met drie vormen van balans en evenwicht die essentieel zijn voor het paard zijn welzijn en gezondheid. Doen we dit niet, dan is de kans groot dat het paard mentale, fysieke en/of rijtechnische problemen ontwikkelt.

Het verticale evenwicht:

Het verticale evenwicht heeft betrekking op de gewichtsverdeling van de voorhand over beide voorbenen. Wanneer een paard verticaal in balans is, draagt het evenveel gewicht op beide voorbenen en kan het lichaam in een hoek van 90 graden ten opzichte van de grond bewegen. Op een volte hangt dit af van de diameter van de cirkel en het tempo.

Het laterale evenwicht:

Het laterale evenwicht betreft de ongelijke spierspanning tussen de linker- en rechterzijde van het lichaam. Deze ongelijke spierspanning veroorzaakt asymmetrie in het skelet, met als gevolg een holle en bolle zijde in het lichaam. Hierdoor verschuift het verticale evenwicht naar de bolle zijde, waardoor het paard scheef komt ten opzichte van de grond (verticale disbalans). 

Het horizontale evenwicht:

Het horizontale evenwicht gaat over de gewichtsverdeling tussen de voorhand en de achterhand. Van nature draagt een paard meer gewicht op zijn voorhand, wat hem onder andere helpt bij het voortbewegen tijdens het grazen. Echter, in combinatie met een ruiter en zelfs tijdens training vanaf de grond kan deze ongelijke gewichtsverdeling ongunstig en zelfs schadelijk zijn.

De voorbenen zijn kwetsbaarder en fungeren als steunpilaren voor de voorhand, terwijl de werkelijke power -de motor- van het paard zich in de achterhand bevindt. Vaak wordt gesteld dat een paard 60% van zijn gewicht op de voorhand en 40% met de achterhand draagt. Een nobel streven is om dit te verbeteren naar een 50-50 verhouding. In verzamelde gangen kan het zelfs mogelijk zijn dat de achterbenen het meeste gewicht dragen, waardoor de kwetsbare voorbenen worden ontlast. Dit is echter vooral haalbaar in draf en galop. 

Wanneer je begrijpt wat balans en evenwicht betekenen, wordt het vanzelf duidelijk waarom ontspanning een essentieel onderdeel van hetzelfde thema is. Het is immers logisch dat een paard zich niet kan ontspannen zonder balans en evenwicht. 

Wanneer de natuurlijke krachten op het lichaam inwerken en het naar de grond trekken, moet er tegendruk worden gegeven. Bij verticaal evenwicht worden deze trekkrachten opgeheven en ontstaat er rust in het lchaam omdat het niet langer meer het risico loopt om te vallen. 

Bij paarden reageert de lange rugspier—de sterkste en belangrijkste spier in hun lichaam—direct en reflexmatig op elke vorm van disbalans. Omdat deze spier het hele lichaam van het paard met elkaar verbindt, heeft het aanspannen ervan directe gevolgen voor het hele paard.

Het is telkens weer wonderbaarlijk om te zien hoeveel rust en ontspanning in het paard ontstaat zodra het verticale evenwicht, op orde is.

Een gezonde en constructieve overtuiging is dan ook:

zonder balans, geen ontspanning.

Verticale disbalans bij je paard is iets dat zowel vanaf de grond als onder het zadel gemakkelijk te herkennen is. Het heeft directe gevolgen voor de mate van ontspanning en hoe je paard beweegt.

Hieronder enkele duidelijke herkenbare voorbeelden, zodat je deze disbalans snel kunt identificeren. Dat is de eerste stap om het paard te helpen bij de verbeteren van dit evenwicht. 

• Longeren: Merk je tijdens het longeren dat je paard de ene kant op de volte steeds groter maakt, terwijl hij aan de andere kant juist de volte verkleint en dichter bij jou komt? Dit is een teken van verticale disbalans. Het paard heeft moeite om zijn balans te bewaren en dit merk je doordat het paard van jou weg of juist naar jou toe beweegt.

• Werk aan de Hand: Heb je tijdens het werk aan de hand gemerkt dat je paard aan één kant geneigd is om sneller jouw lijn af te snijden en daarbij bijna op je tenen terechtkomt? Dit kan worden veroorzaakt door verticale disbalans die ervoor zorgt dat het paard moeite heeft om rechtuit te blijven lopen.

• Vrijwerken: Wanneer je je paard laat vrijwerken en hij om je heen beweegt, kun je aan de houding van zijn hoofd en hals zien wat er verticaal gebeurt. Als je paard bijvoorbeeld om je heen galoppeert en zijn hoofd naar buiten houdt, is dit vaak een reactie op de verticale disbalans van zijn binnenschouder. Het lichaam zet het gewicht van de stelling in -geeft tegengas- tegen de krachten die op het lichaam inwerken en het naar de grond trekken.  

• Rijden: Tijdens het rijden merk je verticale disbalans bijzonder goed wanneer je een volte maakt. Als je paard verticaal uit balans is, zal hij de volte groter of kleiner maken. Dit kan zich uiten in het naar binnen vallen door je binnenbeen heen of juist naar buiten vallen en tegen je buitenbeen aanplakken. Bij jonge paarden is deze disbalans vaak zelfs extremer zichtbaar: ze kunnen hardnekkig aan de hoefslag blijven plakken in de ene richting, terwijl ze in de andere richting juist van de hoefslag af bewegen en moeilijk op de hoefslag blijven. Het afsnijden van wendingen is een ander veelvoorkomend signaal van verticale disbalans.

Onthoud deze belangrijke vuistregel bij verticale disbalans: de massa van het paard volgt altijd het (over)gewicht. Als het linkervoorbeen meer gewicht draagt, zal de rest van het lichaam logischerwijs ook mee naar links bewegen. Afhankelijk van hoeveel extra gewicht het paard op het linkerbeen draagt, kan deze beweging subtiel of juist heel overduidelijk zijn.

Het laterale evenwicht betreft de ongelijke spierspanning in het lichaam van je paard, wat resulteert in asymmetrie.

Herken het laterale evenwicht:

De meest eenvoudige en duidelijke manier om laterale disbalans te herkennen, is via de aanleuning en verbinding met de hand. Dit geldt zowel voor werk aan de hand, lange teugelen als voor longeren en rijden. Je zult merken dat je paard geneigd is om de verbinding aan één kant te vermijden, terwijl de andere kant vaak meer strakheid, weerstand en een stuggere verbinding vertoont.

Bijvoorbeeld, bij een linksgebogen paard zal je merken dat hij de de linkerzijde moeilijker aanneemt en volgt dan aan de rechterzijde. Dit verschil in de aanleuning kan een teken zijn van een ongelijke spierspanning. De meeste paarden nemen de teugel aan de holle zijde moeilijker aan en nemen te veel aanleuning op de teugel aan de bolle kant. De verbinding is een verlengstuk van de ongelijke spierspanning en de vorm van het skelet.

Het laterale evenwicht in stilstand:

Laterale disbalans is ook zichtbaar in stilstand. Sommige paarden vertonen als gevolg van ongelijke spierspanning een scheefstand van het bekken. Dit kan waardevolle informatie geven over de mate van scheefheid en asymmetrie in het lichaam van je paard.

Door deze signalen te herkennen, kun je gericht werken aan het herstellen van de balans en symmetrie in het lichaam van je paard.

Horizontale disbalans is duidelijk te herkennen aan het gevoel je  paard de heuvel afloopt, snel struikelt, en zwaar op de hand leunt. In plaats van vanuit de achterhand naar voren te bewegen, beweegt het paard van voor naar achter.

De voorbenen blijven te lang op de grond staan en worden hierdoor onnodig extra belast, terwijl de achterbenen onvoldoende richting het zwaartepunt worden geplaatst. Hierdoor slingeren ze gemakkelijker van de loodlijn naar achteren als naar voren.

Je voelt je niet gedragen door het paard; de rug is strak, de aanleuning klopt niet, en de beweging is onvoldoende zacht en vloeiend.