Rugproblemen bij paarden: symptomen, oorzaken, effectieve oplossingen en concrete oefeningen

Een gezonde paardenrug is essentieel voor zowel het mentale als het fysieke welzijn én de bewegingsvrijheid van je paard. Toch komen in de praktijk veel rugproblemen voor, zoals een gespannen, stijve of zwakke rug, een asymmetrische of onderontwikkelde bovenlijn, kissing spines en pijnklachten in de (onder)rug. In de meeste gevallen ligt de oorzaak in verkeerd of ongunstig ruggebruik — iets dat veel vaker voorkomt dan je misschien denkt. In deze blog duiken we dieper in het herkennen, voorkomen én verbeteren van rugproblemen. We bespreken een praktijkvoorbeeld en je krijgt verschillende video's met oefeningen die je zowel vanaf de grond als onder het zadel kunt toepassen. 

Wat zijn rugproblemen bij paarden en hoe herken je ze?

Rugproblemen bij paarden zijn lichamelijke klachten of beperkingen die ontstaan in de spieren, fascia, wervels of structuren rond de wervelkolom. Dit kunnen tijdelijke spanningen zijn, maar ook langdurige of chronische klachten zoals blokkades, spierverhardingen, asymmetrie of aandoeningen als kissing spines. Rugproblemen kunnen een grote invloed hebben op het paard zijn mentale en fysieke welzijn. Zeker wanneer men de paardenrug met ruitergewicht belast. 

Veelvoorkomende symptomen van rugproblemen:

Rugklachten bij paarden zijn soms lastig te herkennen, omdat de signalen subtiel kunnen beginnen. Het herkennen van rugproblemen bij paarden vraagt om oog voor subtiele én duidelijke veranderingen in gedrag, houding, spierspanning en beweging. Neem in ieder geval de  volgende signalen altijd serieus:

Gedrag en algemene houding:

• Verzet, stress of spanning bij het opzadelen, aansingelen en/of opstappen (zoals oren naar achteren leggen, bijten, wegdraaien).

• Geen plezier in beweging of training, algemene tegenzin en flegmatiek zijn. 

• Gedragsveranderingen zoals bokken, steigeren, ervandoor gaan of plots stoppen tijdens het trainen/ rijden.

• Staartzwiepen, tandenknarsen, hoofdschudden. 

• Overdreven reageren op beenhulpen, of juist extreem tegen het been zijn. 

• Paard kijkt regelmatig om naar de flank of rug, vooral bij beweging of aanraking.

Beweging en prestaties:

• Stijfheid in de rug, het bekken en de achterhand, vooral tijdens het losrijden of opstarten.

• Moeite met ontspanning en in balans blijven.

• Verminderde souplesse en bewegingsvrijheid.

• Onrustige, ongelijke of moeilijke aanleuning/verbinding.

• Verkeerd ruggebruik (bijvoorbeeld een holle rug of geen ondertredende achterhand).

• Onregelmatigheid/ taktfouten in beweging zonder duidelijke kreupelheid.

• Terugval in prestaties en slechter herstel.

• Moeite met specifieke oefeningen zoals lengtebuiging, zijgangen, wissels, verzamelen of achterwaarts gaan.

• Kantelen met het hoofd. 
• Teugelkreupelheid. 

Lichamelijke signalen:

• Gevoelige rug of bovenlijn bij aanraking of borstelen.

• Moeite met liggen, opstaan en/ of (om)rollen.

• Moeite met het optillen van de benen (bijvoorbeeld bij bekappen/ hoeven uitkrabben).

• Asymmetrische beweging.

• Achterblijvende spieropbouw van de bovenlijn, atrofie. 

• Ondanks goed passend zadel terugkerende drukplekken.
  
  

Let op: Deze signalen kunnen ook op andere fysieke of mentale ongemakken wijzen. Raadpleeg bij twijfel altijd een dierenarts, fysiotherapeut en osteopaat voor een professionele beoordeling, behandeling en advies. 

Soms zijn de signalen zo subtiel dat je enkel ‘ruis’ voelt in de samenwerking: het gevoel dat je paard net niet lekker loopt, moeite heeft om te ontspannen of geen verbinding zoekt. Juist dan is het belangrijk om alert te zijn op onderliggende fysieke ongemakken.

Veelvoorkomende oorzaken van rugproblemen bij paarden

1. Slecht passend zadel 
   Drukpunten, wrijving of het scheef dragen van een zadel (als gevolg van de natuurlijke scheefheid) veroorzaken vaak ongemak en spierproblemen.
2. Onjuiste of scheve ruiterbelasting
   Een ongebalanceerde zit, scheefheid van de ruiter of te harde hulpen kunnen leiden tot overbelasting en compensatie in de lange rugspier.
3. Verticale disbalans
   Een verstoord verticaal evenwicht moet altijd worden gecompenseerd om te voorkomen dat het paard omvalt. Hiervoor spant hij met name zijn lange rugspier aan.
4. Laterale disbalans
   Als gevolg van de natuurlijke scheefheid is er sprake van ongelijke spierspanning in het lichaam en met name ook in de lange rugspier. Een kant is letterlijker korter, sterker en stijver. Wordt dit niet verholpen dan versterkt dit.
5. Nageeflijkheid afdwingen
   Een nageeflijk paard is het gevolg van correct lichaamsgebruik. Dit laat zich niet afdwingen met alleen de hand. Sterker nog, dit veroorzaakt veel spanning en compensatie in de rug. Als de lange rugspier zich kan ontspannen bereikt het paard vanzelf de voorwaarts neerwaartse tendens.
6. Te veel in één houding trainen
   Variatie is ‘the key’. Varieer regelmatig de hoofd- halshouding van je paard om verzuring te voorkomen en spanning weer af te laten vloeien. Dit is tevens je check-up voor correct ruggebruik. Kan het paard op elk willekeurig moment direct je hand volgen en stretchen richting kniehoogte of lager? Lukt dit niet, dan is de rug onvoldoende zacht, symmetrisch en ontspannen.
7. Overbelasting of verkeerde training
   Te snel willen, te veel willen of eenzijdige training zonder opbouw kan leiden tot verkramping of blessures.
8. Gebrek aan warming-up en cooling-down
   Een paard dat 'koud' flink aan het werk moet of de training abrupt stopt, loopt meer risico op spierproblemen.
9. Onvoldoende spierontwikkeling en/ of rompstabiliteit
   Zonder goede corestability vind er sneller compensatie plaats.
10. Problemen elders in het lichaam
    Bijvoorbeeld kreupelheid, SI-problemen, hoefproblemen, maar ook problemen met de organen zorgen vaak voor compenserend ruggebruik.
11. Trauma of valpartij
    Een uitglijder, botsing of val kan spier- of wervelproblemen veroorzaken, soms zonder dat het direct opvalt. De rug krijgt hierbij vaak een flinke optater.
12. Chronische stress of mentale spanning
    Stress door een onrustige omgeving of gebrek aan sociaal contact kan zich fysiek uiten in verhoogde spierspanning. Het paard spant zichzelf letterlijk te veel aan en blokkeert de bovenlijn.
13. Slechte bekapping of hoefstand
    Een onbalans in de hoeven werkt door in het hele bewegingsapparaat, inclusief de rug. Grote verschillen in hoefstand spelen hierbij ook een rol. Het is zinvol om zelf een stukje onderhoud te leren plegen aan de hoeven van je paard zodat er niet eens per 6 weken een grote verandering plaatsvindt in de stand.
14. Te weinig vrije beweging of weidegang
    Beperkte bewegingsvrijheid belemmert de natuurlijke ontwikkeling en ontspanning van de rugspieren. Een paard is gemaakt om de hele dag door te bewegen. Stilstaan maakt hem per definitie stijver in alle spieren, maar met name de lange rugspier omdat dit een bewegingsspier is.
15. Verkeerde voeding
    Voeding die verzurend werkt voor de organen kunnen ook sterk de spierspanning beïnvloeden. Denk aan bijvoorbeeld te veel zetmeel of suikers die het lichaam niet kan afvoeren. 

Waarom de rug van je paard zoveel aandacht verdient

Of je nu rijdt of je paard enkel vanaf de grond traint: een goed functionerende rug is cruciaal voor het stabiliseren van de romp van het paard en voor correcte bewegingen. De lange rugspier van het paard speelt een centrale rol in de verbinding tussen de voor- en achterhand. Deze spier beïnvloedt letterlijk het hele lichaam. Het is de sterkste en belangrijkste bewegingsspier in het paardenlichaam en heeft direct invloed op de bewegingen van het paard.

Wanneer deze spier stijf, gespannen of onvoldoende ontwikkeld is, ontstaan er beperkingen in de manier van bewegen en in de mate waarin de achterhand energie kan doorgeven naar voren.

Daarnaast helpt deze spier bij het stabiliseren van de bovenkant van de romp, terwijl de buikspieren deze stabilisatie aan de onderzijde verzorgen.

Zelfs paarden die nauwelijks of niet getraind worden, kunnen rugproblemen ontwikkelen. Het gedomesticeerde leven biedt simpelweg niet de natuurlijke hoeveelheid beweging en fysieke prikkels die een paard van nature nodig heeft. Je zou kunnen zeggen dat veel paarden een leven leiden dat vergelijkbaar is met urenlang zitten op een stoel zonder noemenswaardige beweging. Iemand die dat doet, wordt ook fysiek zwakker en ontwikkelt vrijwel altijd rugklachten.

Het verhaal van Revo; een paard met rugproblemen

We zijn samen stap voor stap aan de slag gegaan met het verbeteren van zijn lichaamsgebruik, waarbij de nadruk lag op het verbeteren van zijn balans, ontspanning en de verbinding, zodat de lange rugspier beter zijn functie kon gaan vervullen. Ook werd hij vanaf de grond getraind om spanning in zijn bovenlijn te verminderen. In de eerste weken was er uiteraard ook sprake van spierpijn, maar daarna kwam er steeds meer zachtheid, souplesse en voorwaartse energie.

Inmiddels beweegt Revo met veel meer plezier, impuls, balans, ontspanning, verbinding, expressie en zelfvertrouwen. De spanning in zijn rug is verminderd en zijn totale bespiering is veranderd. Er is letterlijk meer flow in zijn lijf.

Bekijk hier een video van Revo en Maybrit en zie met eigen ogen hoe de flow door het hele paardenlichaam zichtbaar verandert op het moment dat Revo zijn lange rugspier kan ontspannen. 

Wat kun jij doen bij rugproblemen?

Twijfel je over het ruggebruik van je paard? Of heeft je paard rugklachten? Dan zijn dit belangrijke eerste stappen:

1. Laat je paard nakijken door professionals: Denk aan een dierenarts, osteopaat, fysiotherapeut, chiropractor en zadelpasser. Vergeet ook het gebit niet: dat heeft invloed op de hele keten.

2. Geef aandacht aan de training: Blijven de klachten ondanks behandelingen? Dan is het vaak de manier van trainen waarin je grote winst kunt behalen. Ruggebruik, balans, ontspanning en verbinding zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.

3. Ga terug naar de basis: Werk vanaf de grond aan het verbeteren van de souplesse, symmetrie, aanleuning en lichaamsgebruik. Een paard dat nog niet in staat is om zijn rug voldoende correct te gebruiken, kan onmogelijk een ruiter verantwoord dragen zonder daar zelf fysiek slechter van te worden..

4. Vermijd geforceerde hoofd-hals-houdingen: Het afdwingen van een bepaalde hoofd- halshouding leidt vaak juist tot spanning en een holle rug. Leer je paard longeren zonder hulpteugels. Op het moment dat je leert hoe je de rug van je paard kan ontspannen zal hij vanzelf met de voorwaarts neerwaartse tendens bewegen. 

5. Train in alle vier de levels van aanleuning: Bij de Atletische Rijkunst werken we er naar toe dat een paard kan bewegen in alle vier de levels van aanleuning: neus aan de grond, op kniehoogte, op boeghoogte en in oprichting. Pas als een paard moeiteloos kan wisselen tussen deze verschillende levels, zonder bij het wisselen tegen de hand te komen, kun je spreken van functioneel en gezond ruggebruik.

6. Let op spierreacties: Check regelmatig de rug van je paard voor en na de training. Is de bovenlijn gespannen, gevoelig of juist zacht en ontspannen? Zijn er temperatuurverschillen? Verschil in spierspanning? Zo leer je voelen en herkennen hoe de rug van je paard zich ontwikkeld en vroegtijdig verschil op te merken.  

7. Neem de tijd: Bij rugproblemen kan het verstandig zijn om tijdelijk niet te rijden. Een goede warming-up vanaf de grond maakt een wereld van verschil voor hoe je paard zich voelt onder het zadel.

Heb je groen licht van een professional om met je paard te trainen? Dan zijn deze video’s en oefeningen interessant om het ruggebruik te verbeteren:

Inspiratie om het ruggebruik vanaf de grond te verbeteren

In relatie tot rugproblemen zijn de volgende blogs interessant voor je:

Benieuwd hoe jouw paard zijn rug gebruikt? En wat je kan doen om het ruggebruik te verbeteren?